Uit: On liberty, 1859

Mill begint zijn boek met als motto een citaat van Wilhelm von Humboldt uit zijn 'The sphere and duties of government': 'Het grote, leidende beginsel, waarop elke overweging die in deze bladzijden wordt uiteengezet onmiddellijk is gericht, is het volstrekt wezenlijke belang van de ontwikkeling van de mens in zijn rijkste verscheidenheid.'

 

'Over individualiteit, als een der grondbeginselen van het welzijn'  is hoofdstuk drie uit zijn sociaal-filosofische hoofdwerk ‘Over vrijheid’ (‘On liberty’). Hij begint dit met een conclusie dat het dwingend noodzakelijk is dat mensen vrij zijn om zich een mening te vormen en deze ook te uiten. Als deze vrijheid niet wordt toegestaan heeft dit rampzalige gevolgen voor de verstandelijke, en daardoor ook voor de morele houding van mensen.

Laten we, voordat we verder gaan in hoofdstuk drie, eens kijken naar de redenen die hij eerder geeft en waaruit deze conclusie voortkomt.

Wij hebben nu gezien dat vrijheid van mening en vrijheid van meningsuiting voor het geestelijk welzijn van de mensheid (waarop elk ander welzijn berust) om vier verschillende redenen noodzakelijk zijn. Ik zal deze hier in het kort samenvatten.

Ten eerste is het mogelijk dat een mening waaraan men het zwijgen oplegt toch waar is, hoe zeker wij ook van onszelf zijn. Als wij dit ontkennen, matigen wij ons aan dat wij onfeilbaar zijn.

Ten tweede is het mogelijk dat een onderdrukte opvatting, ook al is zij niet juist, toch een element van de waarheid bevat; dit gebeurt heel vaak, en omdat de gangbare of heersende opvatting over een onderwerp zelden of nooit de hele waarheid omvat, kan het resterende deel van de waarheid alleen door een conflict van tegengestelde meningen daaraan toegevoegd worden.

Ten derde zullen de meeste mensen de heersende opinie, zelfs als deze de volledige waarheid omvat, aanhangen als een vooroordeel, met weinig begrip of gevoel voor de rationele gronden ervan; tenzij men toestaat dat deze eerlijk en met kracht bestreden wordt, en dit ook werkelijk gebeurt.

Want bovendien zal, als vierde, de betekenis van een leerstelling zelf het gevaar lopen verloren te gaan of zwakker te worden, en haar noodzakelijke uitwerking op het karakter en het gedrag verliezen; het dogma wordt niet meer dan een formele erkenning, die tot het goede niets bijdraagt, maar die de weg verspert en de opkomst verhindert van iedere oprecht en hartgrondige overtuiging, uit redelijke overwegingen of uit persoonlijke ondervinding. (98)

 Nu in hoofdstuk drie onderzoekt Mill of dezelfde redenen vereisen dat de mensen vrij zijn om naar hun mening te handelen.

Men moet anderen niet tot last zijn, kwaad of onrecht verrichten.

Men mag anderen niet kwetsen.

 

Zolang de mensheid niet volmaakt is, is het nuttig dat er een verscheidenheid van meningen bestaat, en zo is het ook nuttig dat er verscheidenheid van levenswijzen is, dat de verschillen in karakter vrij spel wordt gelaten, zolang anderen niet geschaad worden.

Overal waar niet iemands eigen karakter, maar de tradities en gewoonten van anderen het gedrag bepalen, ontbreekt een van de voornaamste bestanddelen van het menselijk geluk, dat stellig het hoofdbestanddeel is van de persoonlijke en maatschappelijke vooruitgang. (individualiteit)  (vrijheid)

 

Naar inhoudsopgave van Over levenskunst